Het stadsarchief bestaat 30 jaar maar de eerste stadsarchivaris werd reeds in 1904 aangesteld. Voor huidig archivaris Chris Vandewalle is dit dubbel jubileum voldoende reden om in vijf nissen van de verhalenkelder van het stadhuis een expo over de rijke geschiedenis van Diksmuide op te zetten met niet alleen bekende maar ook minder bekende feiten. Deze is vanaf 1 oktober gratis te bezoeken van maandag tot zaterdag, van 10 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 16 uur. Groepen kunnen ook een gidsbeurt aanvragen via archief@diksmuide.be. Daarnaast komen er nog erfgoedactiviteiten met boeiende lezingen over de archeologische vondsten.

In 1904 kreeg Diksmuide met Ernest Hosten (1882-1932) de eerste officiële stadsarchivaris. En hoewel de eerste wereldoorlog de lokale archiefzorg een zware slag toebracht, werd er in 1927 nog een waardevolle collectie documenten en historische stukken over Diksmuide verzameld. En die verzameling vormt op vandaag nog steeds een belangrijk fundament voor het huidig archief en de kunstcollectie. Na een periode van inactiviteit werd het stadsarchief in 1994 heropgericht. Gilbert Manhaeve werd archivaris. Hij werd in 1998 opgevolgd door Chris Vandewalle.
Verzamelt het archief al 30 jaar documenten en objecten van Diksmuide, ze beheert ook allerlei stadsdocumenten, niet alleen van het centrum maar ook van de deelgemeenten sinds 1919. Daarnaast wordt ook ingezet om het archief digitaal te maken via Beeldbank Westhoek Verbeeldt, historische kranten en Erfgoed Inzicht.
In de kleine exporuimte onder het stadhuis krijgt men een chronologisch overzicht van kaarten, documenten en feiten over Diksmuide tijdens de oorlogen tussen Spanje en Frankrijk, het Barrièretraktaat (1715), de oorlogen tussen Oostenrijk en Frankrijk (1744-1748) en de laatste Franse strijdtonelen (1792-1815).

Maar de tentoonstelling krijgt ook een dynamisch karakter want gedurende het jaar worden archiefstukken gewisseld of extra in de schijnwerpers geplaatst. Zo is er op vandaag niet alleen de verkoopakte van een stuk land in … 1164 te zien maar ook het gedicht dat de slag van Diksmuide in 1379 vereeuwigt. En dan zijn er nog de keuren en wetten rond de laken- en boterhandel in de 16de eeuw, de leefregels in het Sint-Janshospitaal (1636) en het Begijnhof (1696). Verder bieden volgens archivaris Vandewalle diverse documenten uit de 18de en 19de eeuw een fascinerende kijk in de tijdsgeest. Maar ook recentere stukken uit de 19de eeuw als het register van het leesgezelschap Dixmude of kantwerkjes en het koffieservies van de schuttersgilde uit 1905 kan men bekijken.
Met een beknopte catalogus krijgt de bezoeker meer context over de getoonde documenten. En volgens bevoegd schepen Katleen Winne laten de plannen van het heden ook het verleden ontmoeten. Zo brengen de huidige werken aan de evenementenhalle op de Boterhalle-site nieuwe stukjes geschiedenis boven als tonnetjes, gebruiksvoorwerpen en een waterput van de 12de of 13de eeuw. Deze worden nog onderzocht en is voer voor de toekomst. (DLD)